| |
VANALAR
İnsanoğlunun başta su ve hava olmak üzere, çeşitli akışkanlara
hükmetmek, bu akışkanların; geçişini veya
durdurulmasını sağlamak, debisini ayarlamak, geri dönüşünü
engellemek, akış yönünü değiştirmek, akış basıncını
sınırlamak ve akış emniyetini sağlamak gibi amaçlara ulaşmak
için kullandığı mekanik cihazlara vana denir.
Diğer bir tanımlama ile, vana; akışkanlara yol veren, onları
durduran, karıştıran veya akışkanın yönünü ve/veya miktarını,
basınç veya sıcaklığını değiştirebilen bir cihazdır.
Vanalar; borulama armatürleri içinde ağırlıklı bir yer tutarlar.
Günümüzde geniş bir yelpazede; basit açma, kapama
musluklarından, aşırı karmaşık servo sistemlere uzanan ve
akışkanların kontrolü için kullanılan çok fazla sayıda vana
çeşidi kullanılmaktadır. Bunlar; uzay uygulamalarında kullanılan
çok küçük ölçme vanalarından, çapı metrelerle, ağırlığı
tonlarla ifade edilen boru hattı vanalarına kadar değişiklik
gösterebilmektedir. Değişik amaçlı kullanımlarda, kontrol edilen
akışkan; bilinen sıvılar, gazlar, buharlar, radyoaktif malzeme
olabileceği gibi, katı partiküller içeren sıvılar ve gazlar da
olabilir. Hatta çimento, un gibi katı tozlar da akışkan olarak
dikkate alınabilir. Vanalar; vakum bölgesinden, 7000 bar ve
üzerindeki basınçlara, -2000C soğuktan, ergimiş metal
sıcaklıklarına kadar kullanılabilmektedir. Ömürlerine gelince;
sadece bir kere açma veya kapama yapabilecek vanalar olduğu
gibi, bakım ve onarım gerektirmeden binlerce kere açıp,
kapaması beklenen vanalar da vardır.
1. VANALARIN ANA
PARÇALARI
Gövde:
Kapatmanın gerçekleştiği akışkan geçiş kesitini ve fonksiyonel
elemanları bünyesinde bulundurur, akışkanı
çevreler ve yönlendirir, boru ile birleşmeyi sağlar, basınca
mukavemet gösterir, çevreyi zehirli ve yanıcı akışkanlardan
korur.
Kapak: Gövdeye kapaklık, açma kapama miline yataklık yapar,
aktüatörü taşır, fonksiyonel parçaların montaj ve
demontajını kolaylaştırır.
Açma- Kapama mili: Vanaya dışarıdan uygulanan açma kapama
kuvveti ve hareketini, kapama organına iletir, kapama
organına kayıtlama yapar.
Açma Kapama mili salmastrası: Hareketsiz ve hareketli parçalar
arasında sızdırmaz bağlantı sağlar.
Kapama organı: Aldığı göreve göre akışı etkiler.
Aktüatör: Kapama organına hareket ileterek otomatik açma- kapama
veya ayar yapar.
2. VANALARIN
SINIFLANDIRILMASI
Vanalar,
özel yapıda ve özel amaçlar için kullanılan bazı tiplerin
dışında genel olarak aşağıda verildiği şekilde
sınıflandırılırlar.
2.1. Akış Kontrol Şekline göre;
a) Kapama Vanaları: Akışkanın istenilen yerde olup, olmamasını
kontrol ederler, akışkanların karışmasına izin verirler
veya engellerler, acil durumlarda akışı keserler. Kapalı konumda
belirlenmiş bir sızdırma değerini aşmamaları, açık
konumda da basınç kaybını minimize etmeleri beklenir.
b) Kısma ve Kontrol Vanaları: Debinin zamana bağlı olarak
değiştirilmesi veya ayarlanması istendiğinde kullanılırlar.
Elle (Manuel) veya aktüatör ile akış debisini, basıncını ve
sıcaklığını düzenlerler. Ayrıca, değişen proses şartlarında,
etken faktörlerin kontrolü ile, bir parametrenin sabit tutulması
gibi görevleri de olabilir.
c) İstenmeyen İşletme şartlarının önlenmesini sağlayan Vanalar:
Bunların içinde en önemlileri; istenmeyen basınç
artışlarını önleme ve bir hatta akışın geri dönüşünü veya bir
hattan, diğer hatta akışkanın karışmasını önleme
görevleridir.
2.2. Bağlantı şekline göre;
a) Vidalı (İç vidalı, Dış vidalı): Genelde DN 50, vida
sızdırmazlığının çok önemli görülmediği durumlarda da DN 100
anma ölçüsüne kadar kullanılır. Bu bağlantılarda kendi kendine
sızdırmazlık sağlayan (TS 61-210, ISO 7/1) ve
sağlamayan (TS 61-200, ISO 228/1) vidalar söz konusudur.
b) Flanşlı: Bu bağlantılar, genelde DN 65 ve yukarı anma
ölçülerinde kullanılır. Vidalı bağlantıya göre tesisata daha
kolay monte edilirler. Vana veya borunun döndürülmesine gerek
yoktur. Vanaların sökülmesi de kolay olur. Basınç
kademesi, malzeme, kullanım yeri ve işletme sıcaklığı gibi
parametrelere göre flanş kalınlığı, çapı, bağlantıyı
sağlayan saplama çapları standartlarda verilmiştir. (TS ISO
7005, TS 5014, TS 6755, ISO 2084, ISO 2441, ANSI
B16.5, API 6A)
c) Kaynak Bağlantılı (Alın Kaynak- Buttweld end connection/
Schweissende veya Geçme Kaynak Bağlantılı- Socketweld
end connection/ Schweissmuffe): Flanşlı bağlantıların sıcaklığa
bağlı form değişikliğine uğramaya eğilimleri,
sıcaklığın ve sıcaklık dalgalanmalarının fazla olduğu
işletmelerde kaynak bağlantısını gündeme getirmiştir. Bu
bağlantı; çevre, emniyet, sağlık veya verimlilik sebepleri ile
bağlantılarda “sıfır kaçak” istendiğinde, PN 160 (ANSI
Class 900) basınç kademesi ve üstünde kullanılır. Kuvvet
santralleri, rafineriler gibi işletmelerin hemen hemen
bütün su ve buhar hatlarında kaynak bağlantı söz konusudur.
Yüksek basınç- yüksek sıcaklık uygulamalarında; Alın
kaynak bağlantı, DN 65 ve üstü anma ölçülerinde, Geçme kaynak
bağlantı ise DN 50 ve altı anma ölçülerinde
kullanılır.
“VANALAR”
- 2 -
d) Sıkıştırmalı (Wafer- Sandviç Tip): Kendisinde herhangi bir
bağlantı sistemi olmayıp, flanşlı armatür ve/ veya tesisat
flanşları arasında sıkıştırılarak monte edilebilen, vana boyut
ve ağırlığında ciddi küçülmeler sağlayan bir bağlantı
şeklidir. Kolay monte edilip, sökülebilme avantajı da vardır.
e) Rakor Bağlantılı: Vidalı bağlantılı vanaların, boruların geri
sökülmesi gibi sorunlu işlemlere yol açmadan monte
edilip, sökülmesini sağlayan ara bağlantı sistemidir.
f) Kelepçe Bağlantılı: Hortumların vanaya bağlantısı için
kullanılır. Yüksek basınçlar için uygun değildir.
g) Sert lehim Bağlantılı: Genelde bakır ve bakır alaşımı
malzemeden imal edilmiş vanaların, yine aynı malzemelerden
borulara bağlantısı için kullanılır. Kolay sayılabilecek bir
bağlantı şeklidir. Yüksek sıcaklık ve yüksek basınç
uygulamalarında kullanılmaz.
2.3. Kapama organının iş hareketine göre;
a) Doğrusal
b) Akış yönüne dik eksende dönerek
2.4. Akış Yönüne göre;
a) Düz
b) Köşe
c) Üç yollu
d) Dört yollu
e) Çok yollu
2.5. Fonksiyonlarına göre;
a) Kapama
b) Boşaltma
c) Basınç Ayar
d) Basınç Düşürme
e) Debi Ayar
f) Seviye Ayar
g) Sıcaklık Ayar
h) Karıştırma
2.6. Tahrik Şekline göre;
a) El ile (Manuel)
b) Aktüatör Tahrikli
2.7. Malzemeye göre;
a) Metal (Demir ve alaşımları)
b) Metal (Demir dışı metaller ve alaşımları)
c) Termoplastik Malzeme
d) Elastomer Malzeme
2.8. İmalat Yöntemine göre;
a) Döküm
b) Dövme
c) Çekme Çubuk’tan
d) Enjeksiyon Döküm
2.9. Gövde yapısına göre;
a) Tek Parçalı
b) İki Parçalı
c) Üç Parçalı
d) Çok Parçalı
2.10. Salmastra cinsine göre;
a) Elastomer örgü veya paket salmastralı
b) Kendi kendine sızdırmazlık sağlayan O- Ring salmastralı
c) Metal Körük salmastralı
d) Membran salmastralı
|
|
